Tác giả: Bác sĩ Quan Thế Dân.
1. Kỷ niệm xuyên tâm liên
– Cách đây đã lâu tôi có đọc một câu chuyện trên báo mà ám ảnh mãi. Câu chuyện kể kỷ niệm đầu đời của một cô y tá ở chiến trường, thời chiến tranh chống Pháp. Khi ấy cô cùng một chị y tá lớn tuổi nữa cấp cứu một chiến sĩ trẻ vừa chuyển ở mặt trận về. Anh ấy bị thương nặng, mất rất nhiều máu, da mặt trắng bệch, môi khô, mạch rất yếu. Cô y tá trẻ hoảng sợ muốn chuyển ngay người chiến sĩ ấy về bệnh viện ở hậu phương để cấp cứu. Nhưng cô y tá lớn tuổi khẽ bảo đồng nghiệp: “không kịp em ạ”. Rồi chị pha một chậu nước ấm, lau mặt cho người chiến sĩ trẻ ấy, cho anh uống nước, dịu dàng động viên anh: “Em cứ ngủ đi, rồi bọn chị sẽ đưa em về với thầy u em”. Người chiến sĩ khẽ mỉm cười rồi chìm vào giấc ngủ, lát sau anh nhẹ nhàng ra đi. Sau khi người chiến sĩ ấy đã ra đi, cô y tá già mới giảng giải cho đồng nghiệp trẻ rằng: “Anh ấy mất máu nhiều, trạm phẫu thì xa, có cáng về cũng chết trên đường đi, mà chết trong đau đớn; chi bằng mình an ủi giúp anh ấy ra đi nhẹ nhàng”.
– Tôi tốt nghiệp Đại học Y Hà Nội năm 1983. Ra trường giữa lúc đất nước có chiến tranh ở cả hai đầu, lại bị quốc tế cấm vận, đời sống vô cùng khó khăn. Lương thực thì ăn bo bo. Thuốc men thì quay về cầu cứu cây cỏ tự nhiên, lúc đó chuyên khoa y học cổ truyền lên ngôi, phải quen biết một chút mới chạy được vào. Các trạm y tế xã thực hiện 5 dứt điểm, trong đó có một dứt điểm là phải trồng đủ 35 loại cây thuốc Nam để tự túc thuốc chữa bệnh cho người dân trong xã.
– Đây là thời kỳ hoàng kim của Xuyên tâm liên. Cây Xuyên tâm liên được phơi khô, xay thành bột, dập thành viên nén, gọi là thuốc. Người dân ra trạm y tế hay y tế cơ quan, thậm chí cả các bệnh viện tuyến dưới khai bệnh gì cũng được phát xuyên tâm liên. Đau bụng, xuyên tâm liên. Đau họng, xuyên tâm liên. Sốt, xuyên tâm liên… Nhiều lắm, xuyên tâm liên chữa bách bệnh. Tôi còn được đọc “công trình nghiên cứu khoa học” của một bệnh viện, báo cáo xuyên tâm liên chữa viêm phổi. Ai cũng gật gù, “thuốc kháng sinh thực vật mạnh thật, chúng mình sống trên đống thuốc mà không biết!”
– Thế rồi đến thời mở cửa, cấm vận được dỡ bỏ, kinh tế chúng ta hồi sinh, thuốc ngoại nhập về nhiều, thuốc trong nước nhập nguyên liệu về sản xuất cũng tăng, thì thấy xuyên tâm liên biến mất không kèn không trống. Các “công trình nghiên cứu khoa học” về xuyên tâm liên cũng tự nhiên lặn mất tăm, cùng với các “công trình nghiên cứu” khác như: ăn ngô bổ hơn ăn gạo, ăn rau muống bổ máu vì có nhiều chất sắt, bèo hoa dâu tăng năng suất lúa…
– Kể ra thì xuyên tâm liên cũng không có tội tình gì. Nó là cái cây hiền lành vô hại, đã giúp an ủi người dân vượt qua cái lúc khó khăn ngặt nghèo ấy. Không lẽ lúc ấy người dân ra trạm y tế lại bảo là về đi, không có thuốc gì đâu. Nhưng với tôi và nhiều người lớn tuổi khác, XUYÊN TÂM LIÊN dùng ở cái thời điểm đó có thể tha thứ được, coi như là một lời nói dối có lợi, vì trong thực tế, ngành y còn có chức năng là an ủi nữa.
2. Xuyên tâm liên và dịch Covid-19
– Bẵng đi một thời gian rất dài, đột nhiên từ khi có dịch Covid, xuyên tâm liên lại xuất hiện trở lại trên truyền thông. Vì thời gian đầu dịch mới bùng phát, chưa có thuốc gì cả, nên người ta phải thử dùng tất cả các thuốc có cơ may chữa bệnh virus này. Hàng loạt thuốc được thử nghiệm, kể cả những thuốc vốn không ai ngờ đến như Hydrocloroquin chữa khớp, Ivermectin chữa lị…dần dần đến nay thì đã loại bỏ các thuốc trên khỏi việc chữa Covid. Cũng như vậy bên ngành dược liệu cũng khảo sát tất cả các cây thuốc có tiềm năng kháng virus, trong đó cây Xuyên tâm liên cũng là một trong các ứng cử viên.
– Nhưng cho đến nay các nghiên cứu về Xuyên tâm liên mới chỉ dừng lại ở mức dùng phần mềm thử nghiệm mô phỏng (in silico) hoặc nghiên cứu trong ống nghiệm (in vitro). Các bài báo về các nghiên cứu sơ bộ này cho kết quả rất kêu, chất Andrographolide, hoạt chất chính trong cây XUYÊN TÂM LIÊN ức chế virus ở mọi khâu: từ lúc xâm nhập, đến sao chép, nhân lên; rồi còn có cả tính chất ức chế cytokin, chống viêm… nghe thật là thần dược! Nhưng tất cả chỉ có thế. Chưa có một thử nghiệm lâm sàng uy tín, có cỡ mẫu đủ lớn trên người bệnh nào được tiến hành, ngoại trừ một số nghiên cứu nhỏ của TQ, Ấn Độ. Vì thế, nói một cách lịch sự nhất thì khả năng của Xuyên tâm liên chữa Covid mới chỉ ở mức tiềm năng mà thôi, còn rất xa mới thành sự thật.
– Ứng dụng lâm sàng của XUYÊN TÂM LIÊN mà tôi có nghe nói là các nhà tù ở Thái lan, bắt tù nhân thu hái cây này, phơi khô, tán thành bột, đóng viên để chữa Covid trong các nhà tù ở Thái.
– Thế nhưng khi thông tin về cây XUYÊN TÂM LIÊN khi vào đến Việt Nam liền bị thổi phòng quá đáng. Các cty dược phẩm lao vào sản xuất và bán ra thị trường với các quảng cáo phóng đại: diệt virus Sarc – Covi 2, mặc dù không hề thực hiện nghiên cứu lâm sàng nào để chứng minh, ngoài việc dẫn mấy cái nghiên cứu sơ sài trong nước và khu vực. Cục y học cổ truyền Bộ Y Tế thậm chí còn ra công văn định hướng mua một loạt thuốc có thành phần XUYÊN TÂM LIÊN, nhưng ngay hôm sau phải thu hồi công văn này. Giá XUYÊN TÂM LIÊN trên thị trường tăng dựng đứng. Khá nhiều kẻ lợi dụng danh nghĩa khoa học để hùa vào kiếm chác nhân vụ dịch. Kể ra thì uống XUYÊN TÂM LIÊN cũng không hại gì. Chỉ hại tiền. Nghĩa là người dân bị dụ bỏ tiền ra để mua một thứ thực phẩm chức năng chưa có gì đảm bảo.
– Sở dĩ các loại cây cỏ, thực phẩm chức năng vốn không có khả năng hỗ trợ điều trị gì nhưng vẫn được nhiều người truyền miệng nhau dùng vì một lý do đơn giản sau đây. Bệnh Covid 19 hiện nay sau khi tiêm đủ vaccine rồi thì diễn biến nhẹ đến 90%. Vì vậy nếu uống một cái lá bất kỳ thì ta sẽ tưởng nó có hiệu quả chữa bệnh tới 90%! Vậy đấy. Vì thế mọi người mới hay truyền miệng nhau là uống vào thấy đỡ hẳn. Tác dụng thực sự của một loại thuốc chỉ lộ rõ sau khi ta có lô đối chứng: ví dụ 100 người uống bột một cây nào đó, 100 người còn lại uống bột mì, tất nhiên là cả 2 loại bột này đều cho vào viên nang kín để người uống không biết là mình đang uống bột gì. Sau 30 ngày tổng kết xem bên nào khỏi nhiều hơn. Lúc đó sẽ rõ ràng
– Hướng dẫn điều trị Covid mới nhất của BYT ra ngày 28/1/2022 không nhắc đến XUYÊN TÂM LIÊN. Cùng với quá khứ không mấy dễ chịu về XUYÊN TÂM LIÊN khiến tôi nghi ngờ những quảng cáo bán thuốc này. Giá mà có một nghiên cứu nào về XUYÊN TÂM LIÊN được đăng trên tạp chí uy tín như The New England Journal of Medicine hay Lancet thì tôi sẽ thay đổi thái độ ngay.
Tài liệu tham khảo
1. Adiguna SP, Panggabean JA, Atikana A, et al. Antiviral Activities of Andrographolide and Its Derivatives: Mechanism of Action and Delivery System. Pharmaceuticals (Basel). 2021;14(11):1102. Published 2021 Oct 28. doi:10.3390/ph14111102. Ngày truy cập: 03/03/2022.
2. Jadhav AK, Karuppayil SM. Andrographis paniculata (Burm. F) Wall ex Nees: Antiviral properties. Phytother Res. 2021;35(10):5365-5373. doi:10.1002/ptr.7145. Ngày truy cập: 03/03/2022.
3. Bộ Y tế cảnh báo 2 sản phẩm Xuyên Tâm Liên “nổ” công dụng kháng COVID-19 là giả mạo. Bộ Y Tế Việt Nam. Ngày truy cập: 03/03/2022.
