Nguồn: CLB Y Cổ truyền
ĐỘC SÂM THANG
(Độc là độc nhất tức là số 1, nên chữ độc được xếp vào hàng đầu (theo thứ tự A,B,C) trong tập nhất này)
Thang thuốc chỉ có một vị sâm, nên gọi là Độc Sâm Thang
Nhân sâm 2 lạng(cuống sâm bỏ đi, vì uống cuống sâm sinh bệnh ói mửa) thịt và rễ cắt nhỏ, tẩm nước gừng sấy khô. Thêm đại táo 02 quả (bỏ hột )cắt nhỏ. Bỏ sâm và táo vào siêu, đổ nước lã, nấu chín, chắt lấy nước đặc uống.
CHỦ TRỊ: Bệnh nguyên khí( dương khí ) hư nhược (khí sức mệt, thiếu hơi thở) như muốn thoát (tuột ra ngoài ). Mạch vi (nhỏ). Chứng và mạch như vậy, nói ngay là có thể chết(tham khảo các sách y học dều cho chép).
Muốn biết tại sao dương khí thoát và tại sao dương khí không thoát dùng bài thuốc nhiều vị hay nếu dùng 1 vị không dùng vị gì khác mà lại dùng nhâ sâm:
Nên đọc quyển Châu Ngọc Cách Ngôn, quyển thứ 83 trong toàn bộ Hải thượng Y Tông Tâm Lãnh 66 quyển của Đức Hải Thượng LÃn Ông Lê Hữu Trác Trứ tác. Nay y giới Việt Nam tôn ngài là Y Tổ.
(Quyển Châu Ngọc Cách Ngôn, soạn giả đã dịch ra quốc văn và ấn hành năm 1972)
Trong sách đó ngài dạy: Khí là dương huyết là âm, âm dương của khí huyết phải liên tục với nhau, hỗ trợ cho nhan dễ sanh trưởng. Nếu dương mà không có âm hỗ trợ thì dương bị phi việt không thể lớn ; nếu âm mà không có dương ấp ủ thì âm bị lạnh lẽo mà âm không thể sanh. Nay vì bạo thổ, bão tả hay thổ huyết, băng huyết làm cho âm huyết thất thoát đi thì dương khí không có âm huyết cấu kết, tất nhiên Dương khí phải tuột ra, thoát ra. Âm huyết mất đi, dương khí tuột ra thì có thẻ chết, nên phải dùng nhiều nhân sâm để cấp thời cứu vãn.
Nhân Sâm chất nhuận, cố năng tư huyết phận chi thần công”. Nghĩa là , Nhân Sâm vốn đã là vị thuốc bổ ” khí” rất thần hiệu, nhưng chất mềm dẻo, thịt mịn màng, mùi vị ngon ngọt thì lại là vị thuốc có công bổ “huyết” rất thần kì nữa. Cho nên phải dùng nhiều Nhân Sâm để vừa bổ dương khí vừa bổ âm huyết mới có công hồi dương mau chóng. Nếu dùng một vị khác như Hoàng Kì cũng bổ khí, cũng thịt mềm, vị ngọt, nhưng không bổ huyết cho nên không dùng được.
Nói về cây Nhân Sâm
Tại sao gọi Nhân Sâm: Chữ Sâm tức là Tham. Tham là tham gia, là chen vào. Con người nào có tài đức cao đại được chen vào ngang hàng với trời đất, gọi là tam tài. Sâm có công bồi bổ mà cứu vớt người ta trong cơn bệnh nguy nan, rất là đắc lực. Thực là thứ Sâm rất quý, nên mượn chữ Nhân mà đặt tên là Nhân Sâm. Lại có sách chép: củ sâm có đầu có mình và tay chân như hình người, nên gọi là Nhân Sâm
Tính Chất: Sâm có hương thơm mát, mùi vị ngon ngọt, hơi nhặng đắng, pha chút cay, chất mèm dẻo, thịt mịn màng, không có độc, tính bốc lên tức là đem dương khí đi lên.
Công Dụng: Nhân Sâm đại bổ nguyên khí, sinh tân dịch, hết khát nước, điều dưỡng vinh huyết, nuôi dưỡng vệ khí.
Sự sống của con người mà nói về “khí” thì “phế khí” đứng đầu.
Nay nói Nhân Sâm bổ khí, vậy uống nhân sâm vào thì vào phế khí trước.
Những Phế khí hư hàn suy nhược (đã lâu ngày hay mới phát) sau khi uống Sâm phế được chất Sâm truyền dẫn đi các kinh làm cho cả khí và huyết được sinh hoạt bình thường.
Nếu Phế khí nhiệt mà mạch bộ Thốn, tay phải phù hồng thì không thể uống được. Bởi vì Sâm có tính bốc dương khí lên, nếu uống vào Phế sẽ bị nhiệt thêm. Vậy phải phân ra phế hàn hay phế nhiệt mà uống, chứng không thể nói thấy Sâm bổ Phế khí mà cứ dùng ẩu được đâu.
Nếu dương khí thoát xuất mà làm cho tứ chi lạnh ngắt không thể uống được. Bởi dương đã thoát mà tay chân lạnh là âm cũng muốn tuyệt. Nếu uống Sâm vào, dương bốc lên thì dương càng mau thoát, âm càng mau tuyệt. Vậy phải thêm Can Khương 3 chỉ, Phụ tử 3 chỉ, Chích thảo (cam thảo nướng than) 1 chỉ, Ngũ vị tử 5 phân hợp với Nhân Sâm 2 lạng cùng sắc uống mới có công hiệu hồi dương mau chóng.
Nếu người dương khí hư nhược mà lại còn có hư hỏa ở trong thì phải Thiên môn đông bỏ tim vào cùng sắc với nhân sâm mà uống, vì Nhân Sâm bổ phế khí, Thiên môn thanh phế hỏa.
Nếu uống Nhân Sâm mà dùng Thăng ma làm tá sứ thì tả hỏa là ở Tỳ Phế mà giúp cho thanh khí thượng thăng.
Nếu uống Nhân Sâm mà dùng Phụ linh làm tá sứ thì tả hỏa tà ở Thận để bổ nguyên khí ở hạ tiêu.
Nếu uống Nhân Sâm mà dùng chung với Hoàng kì thì bổ trợ cho làn da, màu da tươi đẹp.
Nếu uống Nhân Sâm mà dùng chung với Bạch Truật thì bổ trợ cho trung khí.
Nếu uống Nhân Sâm mà dùng chung với Thục Địa lại có chút Phục linh làm tá sứ nữa thì thấm dẫn xuống hạ tiêu mà bổ Thận.
Như vậy ta biết rằng: Nhân Sâm bổ khí mà biết tùy nghi hợp dụng thì cũng có bổ Thận, bổ Tỳ nữa.
Nhân Sâm là khí dược mà cũng là huyết dược.
Nhân Sâm dùng để trị bệnh lúc nguy cấp mà cũng dùng để chữa bệnh lúc bình thường, nghĩa là có thể uống thường nhật để điều bổ mà trị bệnh vậy.
Sử Dụng: Người đời khi dùng nhân sâm hay có ý sợ sệt, cứ dùng ít một để uống thử, hay dùng chung với một vài vị thuốc khác (không liên quan đến việc trị bệnh lúc ấy) làm cho quyền lực của Sâm giảm đi, không còn đủ sức để mau khỏi bệnh nữa.
Lại có người sợ rằng Sâm có tính hàn, uống Sâm sẽ bị đầy bụng, nên cứ dùng chút chút một, nào có biết đâu Sâm không hàn, Sâm chỉ hơi man mát, nhưng có tính khai thông, hễ uống nhiều thì khai thông mà uống ít thì đình trệ. Vậy uống sâm vào mà thấy đầy bụng là bởi uống ít.
Ôi! Sâm thì hay như vậy, nhưng tìm Sâm, mua Sâm đâu phải dễ. Vì Sâm có nhiều thứ, thứ quý nhất là Nhân Sâm, nhưng thật ít có mà có thì coi chừng Sâm giả ( Vì sâm mọc ở núi, không phải Sâm trồng). Nếu có Sâm thiệt thì nhà phú quý mới có thể mua, vì giá quá cao. Cò như Đảng sâm, Phòng đảng sâm, Sa sâm thì có công hiệu gì trong khi bệnh nguy cấp đó. Chỉ có Nhị hồng sâm, Dã sơn sâm, Hoa kì sâm hay Cao ly sâm thì còn có thể dùng ( nếu nhân sâm không có), nhưng phải dùng nhiều mà phải chọn thứ thiệt mới có công hiệu.
Tất cả các thứ sâm thì dùng đều nên tẩm chút nước gừng sấy khô sẽ dùng. Vì sâm có khương thì mới dẫn.
Cẩn Thận: Những ai muốn dùng Sâm, xin chớ lầm những vị có danh từ Sâm sau đây: như Huyền sâm, Đan sâm, Tử sâm và Khổ sâm, vì những thứ sâm này chỉ khác phạt mà trị bệnh chứ không có bổ.
Nhất là phải cẩn thận, khi uống các thứ Sâm, bất luận thứ Sâm nào, hễ uống chung với Lê lô sẽ làm chết người.
CÂY NHÂN SÂM
Theo tự điển Từ Hải: Cây nhân sâm kể từ khi gieo hạt xuống đất mà đã lên cây thì sau 3 năm mới có bông, có trái. Năm đầu cây cao 3 hay 4 tấc , khoảng 4 hay 5 năm sau cao hơn hai thước. Lá cây tựa như bàn tay thuộc loại lá chùm, 5 lá chụm lại, lá xanh, chung quanh lá hơi tía tía mà có răng cưa. Về mùa thu hoa nở, hoa có 5 cánh, quả chắc mà hơi dẹt, quả mới két thì xanh mà chín thì đỏ. Gốc (củ ) thẳng to mà béo mập. Dùng làm thuốc là loại thuốc bổ trứ danh. Nhân sâm là thổ sản của Trung Hoa, Triều Tiên, Bắc Mĩ và Cát Lâm. Nhưng Sâm ở Cát Lâm tốt hơn.
Phép Chế Nhân Sâm Hoàn
Trong Quyển Châu Ngọc Cách Ngôn (Ở thiên dưới) Hải Thượng Lãn Ông dạy:
Nước Nam có nhân sâm ở Châu Bố Chính là tốt nhất ở Thanh Hóa là thứ nhì. Mua hai thứ sâm ấy, một thứ hay cả hai thứ đều được, ước độc một vài cân, càng nhiều càng tốt, đem về rửa sạch, bổ cuống, cắt nhỏ, bỏ vào nồi sành, đổ đầy nước mà nấu. Nếu cạn còn độ dưới một nửa thì rót ra để lấy. Lại đổ đầy nước vào để nấu, lại gàn cạn rót ra. Như vậy thì độ vài ba lần (tựa như sắc thuốc). Khi nào sâm hết chất thì thôi bỏ bã đi.
Đem cả mấy lần nước sâm đã rót ra đó, gạn lọc cả vào một cái nồi khác, bắc lên bếp đun, đun nhỏ lửa cho cạn dần đi, khi thấy bọt sâm sôi lên đã có mà hồng hồng thì bắc ra ngay. Hoặc để ở nồi ấy, hoặc cho sang nồi khác hay cái bát lớn khác mà đun cách thủy, cho cạn dần đến khi thành keo là được.
Đổ ra khay (khay có lót giấy bóng hay lá chuối khô) mà phơi. Phơi gần khô queo, Lấy búa, lấy chầy nện cho gọn lại, cắt ra làm hoàn ( to nhỏ tùy ý). Đựng trong hộp kín để chờ khi dùng.
Cách Dùng:
Cho vào thuốc thang, khi sắc thuốc đã xong, cho cao Sâm vào thuốc nước ấy đun sôi lên mà dùng.
Đức Lãn Ông dạy như thế là có 3 lập luận:
1. Sâm nấu thành cao là để góp nhiều sức Sâm lại cho mạnh sức thuốc khi dùng
2. Giúp cho những người nhà tranh vách đất nghèo khó mà khi có bệnh không đủ tiền mua Sâm ngoại quốc . Lại cũng giúp cho kẻ giàu, khi dùng không còn bị mua phải mua Sâm giả để tiền mất tật mang.
3. Có ý” độc lập” nghĩa là ta dùng của ta không phải kì vọng vào sâm của nước ngoài như Sam Hoa kỳ hay Sâm Trung Hoa mới là tốt vậy. Cao Sâm Việt Nam là thật cũng rất tốt vậy
 trong tập nhất này.){kind=link}