TRUNG QUỐC CẢNH BÁO GẦN 100 TẠP CHÍ ISI ĐÁNG NGỜ

Cập nhật lần cuối27 Tháng Năm, 2022 4:59 chiều UTC+7

(1 / 5)

Sống khỏe mỗi ngày – Chủ đề: TRUNG QUỐC CẢNH BÁO GẦN 100 TẠP CHÍ ISI ĐÁNG NGỜ

Nguồn: Dương Tử

Một số thông tin cơ bản

Bên cạnh sự gia tăng nhanh chóng số lượng công bố quốc tế những năm gần đây, Trung Quốc đang phải đối mặt với vấn nạn gian lận khoa học nghiêm trọng, thể hiện qua tỷ lệ bài báo từ quốc gia này bị các tạp chí rút bỏ do hành vi sai trái (misconduct) tăng vọt từ 14,4% (năm 2011) lên 53,2% (năm 2020) tổng số bài báo bị gỡ bỏ trên toàn cầu.

Kể từ năm 2017, Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc đã phối hợp với nhiều cơ quan điều tra và xử lý mạnh tay các hành vi gian lận khoa học. Từ tháng 6/2021, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc bắt đầu thông báo công khai kết quả điều tra và hình phạt đối với các trường hợp vi phạm liêm chính nghiên cứu trên trang web của cơ quan này.

Sang đến 2018, Tổng Văn phòng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Văn phòng Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ban hành chỉ thị mang tên “Một số ý kiến chỉ đạo tăng cường hơn nữa việc xây dựng liêm chính khoa học” (“Several Opinions on Further Strengthening the Construction of Scientific Research Integrity”) với khuyến cáo các cơ quan chức năng cần lập danh sách tạp chí có vấn đề để các nhà nghiên cứu Trung Quốc tránh đăng bài.

Vào ngày cuối năm 2020, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc công bố phiên bản đầu tiên của danh sách tạp chí quốc tế thuộc diện cảnh báo sớm (Early Warning List of International Journals) bao gồm 65 tạp chí, tất cả đều nằm trong danh mục ISI/WoS: 16 tạp chí thuộc nhóm Q1, 27 tạp chí Q2, 13 tạp chí Q3 và 7 tạp chí Q4.

Trong năm 2020, 65 tạp chí bị cảnh báo đã đăng khoảng 51.000 bài báo từ Trung Quốc, chiếm 6% tổng số công bố từ nước này, với chi phí đăng bài ước tính trên 96 triệu USD.
Nhà xuất bản MDPI đứng đầu danh sách với 22 tạp chí bị cảnh báo. Các nhà xuất bản quen thuộc như Wiley (5), Elsevier (3), Springer (3), Hindawi (3), Taylor & Francis (2) và SAGE (2) đều góp mặt.

Trong danh sách này còn có đại tạp chí đa ngành (megajournal) IEEE Access của nhà xuất bản IEEE. Ngay sau khi danh sách cảnh báo ra đời, IEEE Access đã chứng kiến sự sụt giảm tức thì số lượng công bố với mức giảm 24% trong Quý I năm 2021 so với quý ngay trước đó.

Đúng một năm sau, ngày 31/12/2021, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc công bố danh sách cập nhật gồm 35 tạp chí thuộc diện cảnh báo. Đa số tạp chí nằm trong danh sách năm 2020 được loại khỏi danh sách năm 2021.

MDPI vẫn đứng đầu danh sách 2021 với 7 tạp chí, theo sau là các nhà xuất bản Hindawi (5), Wiley (3), Frontiers (3) và Dove Medical Press (3). Phần lớn tạp chí trong danh sách cảnh báo năm 2021 của Trung Quốc đều thuộc nhóm Q1 và Q2 theo danh mục ISI/WoS.

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, danh sách tạp chí ISI thuộc diện cảnh báo được công bố để nhắc các nhà nghiên cứu Trung Quốc thận trọng khi lựa chọn tạp chí đăng bài cũng như thúc đẩy các nhà xuất bản tăng cường kiểm soát chất lượng các bài báo.

Những tạp chí nằm trong danh sách cảnh báo được các chuyên gia của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc lựa chọn dựa trên nhiều tiêu chí như việc đăng bài của những công xưởng sản xuất bài báo (paper mills), mức độ ảnh hưởng của các công trình, phí đăng bài, tỷ lệ từ chối bản thảo, tốc độ tăng số lượng bài, tỷ lệ tự trích dẫn… Tuy nhiên, chi tiết về các tiêu chí và quy trình lập danh sách tạp chí đáng ngờ chưa được công khai.

Các tạp chí được xếp theo 3 mức độ cảnh báo: cao, trung bình và thấp. Mức cảnh báo cao dành cho những tạp chí đăng bài từ các công xưởng sản xuất bài báo. Mức trung bình để chỉ các tạp chí có tỷ lệ quốc tế hóa thấp về tác giả và độc giả, phí đăng bài cao bất hợp lý. Mức thấp dành cho các tạp chí có số lượng công bố tăng đột biến và có nguy cơ giảm mạnh mức độ ảnh hưởng.

Việc Trung Quốc công bố danh sách tạp chí ISI thuộc diện cảnh báo cho thấy nước này đã vượt qua giai đoạn sùng bái, lệ thuộc và lạm dụng ISI/Scopus. Như đã nhắc lại nhiều lần (chẳng hạn trong bài này: https://thanhnien.vn/goc-khuat-cong-bo-khoa-hoc-quoc-te…), mặc dù cực kỳ tiện dụng, chỉ nên coi ISI/Scopus là công cụ sàng lọc thô sơ ban đầu các tạp chí mà thôi.

Thật vậy, danh mục ISI và Scopus bao gồm hàng vạn tạp chí thượng vàng hạ cám, trong đó có không ít tạp chí chất lượng đáng ngờ, thậm chí lẫn cả tạp chí săn mồi. Hằng năm, ISI/Scopus đều loại bỏ nhiều tạp chí kém chất lượng, vi phạm đạo đức xuất bản hoặc không còn đáp ứng được tiêu chí của các danh mục.

Nói cách khác, ISI/Scopus không phải chuẩn mực hay khuôn vàng thước ngọc bảo chứng cho chất lượng tạp chí, lại càng không phản ánh chất lượng mỗi bài báo, mà chỉ là hàng rào kỹ thuật và mặt bằng tối thiểu về chất lượng tạp chí.

Kinh nghiệm đánh giá tạp chí, đánh giá khoa học cũng như lộ trình thể chế hóa các quy định về liêm chính nghiên cứu, loại trừ gian lận khoa học ở Trung Quốc rất đáng để các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam tham khảo.